Eigenzinnige schooldirecteur, Eric van ’t Zelfde, durfde te doen wat nodig is voor zijn leerlingen

Stel je wordt rector van een middelbare school in Rotterdam. Wat als je op de eerste werkdag al wordt geconfronteerd met een uitgeblust lerarenkorps, een doodsbedreiging door een leerling en de wetenschap dat je school tot een van de zwakste van het land behoort? Eric van ’t Zelfde zag een ruwe diamant en wist deze inderdaad op te poetsen.

In de serie 'Crisis de Baas' vertellen ondernemers over leiderschap in turbulente tijden: wat doe je als alles opeens op zijn kop komt te staan? De BNR reeks 'Crisis de Baas' is mede mogelijk gemaakt door Interpolis.

Een school in crisis, zo trof Eric van ’t Zelfde de openbare scholengemeenschap Hugo de Groot in Rotterdam aan toen hij er in 2009 als rector aantrad. Van de 60 man personeel waren er zo’n 40 zo vermoeid dat ze eigenlijk nog maar weinig konden betekenen voor de leerlingen, herinnert hij zich.

'Dat was een droevige constatering. En er heerste ook veel angst in het gebouw, er vonden veel incidenten plaats. Op mijn eerste dag werd een dame van de receptie met de dood bedreigd.'

Het was de eerste leerling die hij per direct van de school verwijderde. Een beer van een gozer, hartstikke agressief, vervolgt Van ’t Zelfde. 'Maar er staan ook 200 leerlingen te kijken en zich af te vragen of dit de nieuwe regels zijn. Kun je nu dus mensen bedreigen? Je moet meteen laten zien dat dit niet is hoe we hier met elkaar omgaan.'

Of neem die keer dat een leerling een doorgeladen vuurwapen bij zich droeg, waarmee hij iemand bedreigde. 'Hij had al een aantal weken een andere leerling afgeperst. Toen die eindelijk de moed had om te zeggen dat hij het niet meer wilde, werd hij door 3 jongens het toilet ingetrokken en kreeg hij een pistool in zijn mond.'

Het gebeurt op meer scholen dan je denkt, vervolgt de rector. Ook steekpartijen en het gebruik van fietskettingen als wapen. Maar de meeste besturen maken niet graag reclame met geweld op hun school. 'Die open dag komt er nu eenmaal aan en iedere leerling is € 18.000,- waard. Er wordt veel verzwegen.'

De schooldirecteur lauwert de politie en de wijkagenten, maar bekent dat die zwaar onderbezet zijn. Het leidde ertoe dat ze soms zelf flink actie moesten ondernemen. Zoals die keer dat een leerling op een maandagochtend niet kwam opdagen en ontvoerd bleek.

'In die tijd stonden we altijd iedere dag bij de ingang te kijken of iedereen binnenkwam, of iedereen veilig was. In plaats daarvan stond haar moeder daar huilend en kregen we het verhaal te horen.'

'We hebben kunnen uitpluizen waar ze vastgehouden werd. Met een stel gasten zijn we er toen op afgegaan en hebben we haar opgehaald. Met een paar gymleraren en haar vader, die ook wat vrienden had opgetrommeld.'

'Zo’n jongen met een pistool, daar moet je wat mee. Maar de Nederlandse wetgeving zegt dat je niet zomaar een leerling mag verwijderen. Daar moet je eerst een vervangende school voor vinden. Zie je al voor je dat ik op woensdagochtend een andere school bel: ik heb er eentje met een pistool, kan ik die ruilen voor 2 van jou? Maar zulke koehandel gebeurt.'

Hij had geen idee; hij was nooit eerder directeur geweest van een scholengemeenschap. 'De naïviteit die ik had, bleek een enorme kracht. Ik wist niet van dat soort afspraken en ging er soms met gestrekt been in. Maar het leverde wel resultaat op.'

Van ’t Zelfde laat er geen gras over groeien. Het is een karaktertrek die hij naar eigen zeggen graag aanspreekt, juist als leidinggevende. 'Nederland heeft een rare bestuurscultuur. Zeker als onderwijskundigen aan de top kunnen we lang vergaderen. Maar dan komen aan het eind van de dag de broodjes zalm en dan is er niets bereikt, behalve dat we een goed gevoel over onszelf hebben. Maar de onderwijskundige problemen in Nederland gaan zichzelf niet oplossen.'

In plaats van wat hij bureaucratische rompslomp noemt, besloot de voormalige rector van de school in Rotterdam-Zuid iedere dag iets te bereiken. 'Geen missie- en visiedocumenten en niet een week naar Texel om aan dat soort stukken te werken die daarna de kast ingaan. Nee, wij wilden iedere dag het onderwijs een stukje verbeteren.'

Mede dankzij deze aanpak wist Eric van ’t Zelfde het OSG Hugo de Groot te transformeren van een van de zwakste scholen van het land tot de beste havo-opleiding. Ook is hij bekend geworden door het televisieprogramma 'Dreamschool', waarbij voortijdige schoolverlaters onder hun hoede worden genomen. Al stootte hij ook mensen voor het hoofd met zijn vernieuwende proactieve aanpak.

Hij legt uit hoe hij tijdens zijn tijd bij OSG Hugo de Groot dikwijls te hard ging voor het bestuur van de school en ook de gemeente. Dat van hem verwacht werd zaken op een bepaalde manier op te lossen, omdat het nu eenmaal zo wordt gedaan.

Uiteindelijk liepen de gemoederen tussen hem en het schoolbestuur zo hoog op dat hem in 2016 een ontslagbrief werd aangeboden. Inmiddels werkte Van ’t Zelfde aan plannen voor een basisschool volgens zijn idealistische principes, maar door regionale politieke spelletjes liep dat stuk. Toen hij door alle stress op de hartbewaking terecht kwam, besloot hij zelf ontslag te nemen.

Nu is hij directeur van College de Brink in Laren. Waanzinnig, noemt hij het. 'Onze leerlingen hoeven bijna niet meer naar het mbo, want de werkgevers staan om ze te springen. Als je ziet wat ze nu kunnen, van metselen en schilderen tot koken en alles wat wij ze al leren. Dit zijn de vaklui van de toekomst.'

Over zijn ideeën voor het onderwijssysteem is hij duidelijk: bevrijd het onderwijs van politieke inmenging. De beslissingen die worden genomen, zaken als de rekentoets of het invoeren van kernvakken; hij noemt het politieke beslissingen en geen onderwijskundige. 'Laat in plaats daarvan een groot denker het onderwijs aansturen. Benoem iemand als Robbert Dijkgraaf of Alexander Rinnooy Kan.'

Zijn geheim om zichzelf scherp en gemotiveerd te houden, ook tijdens onzekere tijden? Eric van ’t Zelfde: 'Af en toe afstand nemen. Gewoon even een uurtje met je benen op de tafel, even helemaal niks.'

Hij vervolgt: 'Er is een reden waarom steeds meer directeuren hun school of zelfs het onderwijs verlaten. Het is gewoon een heel heftige baan. Van leerlingen tot collega’s tot het bestuur, stukken die je moet schrijven, de inspectie die vragen stelt waar je wat mee moet.'

Als je alleen maar blijft rennen dan gaat het niet goed, aldus Van ‘t Zelfde. 'Je moet afstand inbouwen. Dus dat uurtje bescherm ik goed, daar moeten ze van afblijven met z’n allen.'

Het interview met Eric van ’t Zelfde, voormalig rector van openbare scholengemeenschap Hugo de Groot beluisteren? Dat kan in de nieuwe podcastreeks van Interpolis en BNR: 'Crisis de baas'.

De BNR podcastserie Crisis de Baas wordt mede mogelijk gemaakt door Interpolis. Hierin laten we ondernemers aan het woord over hoe zij omgingen met crisis in hun bedrijf. In deze tijden wordt bij ondernemers een extra beroep gedaan om te focussen op wat echt belangrijk is. Met Crisis de Baas willen BNR en Interpolis ondernemers inspireren met nieuwe inzichten en een platform bieden om van elkaar te leren.