Emilie Gordenker, directeur van het Van Gogh Museum geeft zichzelf huiswerk

Meer dan 2 miljoen bezoekers kwamen er in 2019 over de vloer bij het Van Gogh Museum. Door beperkte overheidssubsidie vormt de omzet uit de kaartverkoop een belangrijk onderdeel van het bestaan van het vermaarde museum. Het wegvallen daarvan had grote gevolgen, zo laat directeur Emilie Gordenker zien.

In de serie ‘Crisis de Baas’, vertellen ondernemers hoe zij omgaan met de gevolgen van de coronacrisis. De BNR reeks ‘Crisis de Baas’ is mede mogelijk gemaakt door Interpolis.

Van ambitie naar het managen van crisis

Op 1 februari 2020 trad Gordenker aan als museumdirecteur van het Van Gogh. De 12 jaar ervoor vervulde ze die rol bij het Mauritshuis. Ze lacht: ‘Daar begon ik net voor de financiële crisis in 2008, dus bij ons thuis grappen we nu dat ik niet meer van baan moet wisselen omdat er anders wéér een crisis komt.’

Waar ze bij het Mauritshuis al een collectie van wereldformaat beheerde, biedt het Van Gogh nog zo veel meer uitdagingen. Haar initiële ambities moest ze echter al snel omvormen tot het managen van een enorme crisis. Toen halverwege maart 2020 de uitbraak van de pandemie een feit bleek, moest het museum direct dicht.

‘Leiding geven is doorpakken’

Gordenker riep toen iedereen bij elkaar in de grote hal, herinnert ze zich. ‘Dat was zo’n moment dat ik echt even iedereen wilde zien. Ik zei: dit is gebeurd, en we gaan er het beste van maken.’ Ze merkte sterk dat er behoefte was aan iemand die duidelijk de leiding nam. ‘En die rol heb ik met beiden handen aangepakt. Leidinggeven is doorpakken.’

Nieuw zijn als leider heeft (ook) veel voordelen

Werkte het eigenlijk in haar voordeel of juist in haar nadeel, dat ze net begonnen was? ‘Een beetje van allebei. Als je net bent begonnen kun je nog met een onbevangen blik naar de situatie kijken en gemakkelijker moeilijke beslissingen nemen. Je kunt bovendien nog ‘domme vragen’ stellen.’

‘Je kunt doorvragen, bijvoorbeeld over bepaalde doelstellingen, dan krijg je vaak uiteenlopende antwoorden te horen die heel interessant zijn. Dat helpt vervolgens weer om iedereen uiteindelijk alsnog op 1 lijn te krijgen.’

‘In dit soort tijden leer je je vrienden kennen’

Als ‘verzelfstandigd’ museum ontvangt het Van Gogh beperkt subsidie, legt de directeur uit. ‘Opmerkelijk weinig’, noemt ze het zelf: zo’n 10%, het minst van alle rijksmusea. De begroting hangt voor ongeveer 50% af van de omzet die wordt genereerd door bezoekers, door kaartverkoop en gerelateerde inkomsten. Vier miljoen euro per maand is dat normaliter. Dat dit wegviel, was een harde klap.

‘Gelukkig hebben we fantastische sponsors: een hele rits bedrijven zoals ASML, Van Lanschot en de BankGiro Loterij, en daarnaast hebben we ook internationale particuliere donors.’ In dit soort tijden leer je je vrienden kennen, beaamt ze.

Veel maatregelen nodig om wegvallen miljoenen op te vangen

Toch waren er tal van maatregelen nodig om de klap van de periodes dat het Van Gogh Museum moest sluiten op te kunnen vangen. ‘Het gaat om miljoenen die je misloopt. Om toch zo goed mogelijk de cashflow te kunnen behouden, hebben we pijnlijke beslissingen moeten nemen.’

Een bouwproject werd uitgesteld, tijdelijke contracten van medewerkers niet verlengd en, het pijnlijkste van allemaal aldus Gordenker, ook geplande tentoonstellingen moesten worden uitgesteld of zelfs afgezegd.

Jarenlange voorbereidingen gingen in rook op

Zeer concrete plannen, waar al jarenlang aan werd gewerkt in samenwerking met de meest vooraanstaande musea in het buitenland, konden zó bij het vuilnis. Een tentoonstelling is vaak jaren in de maak, legt de directeur van het Van Gogh uit. Het begint met een idee en daarna volgt een langdurig traject. Van planning en logistiek tot financiering, verzekeringen, vormgeving, het maken van een bijbehorend boek en het leiden van een eventueel onderzoeksproject. Gordenker: ‘Om dan te zeggen: je hebt er 5 jaar aan gewerkt maar het gaat gewoon niet door, dat is pijnlijk.’

Ook lastig: het managementteam dat van 5 mensen, plus de zakelijk directeur en zijzelf, is gekrompen tot slechts 2. ‘Om met zo’n klein clubje die lastige beslissingen te moeten nemen, dat was zwaar. Ik kan niet anders zeggen. Je voelt de verantwoordelijkheid: het was een museum dat ontzettend sterk was en het zo goed heeft gedaan. Dat wil je niet kwijtraken.’

Laten gaan van medewerkers was toch het lastigst

Toch vormde het laten gaan van mensen de lastigste beslissing die ze heeft moeten maken. ‘Dat gaat om mensenlevens. Dat is wel iets waar ik dan mee in mijn maag zit. Het minste wat je kunt doen is als werkgever heel netjes zijn, we hebben ook een fantastische HR-afdeling.’

Als leider kun je de emoties die daarbij komen kijken prima laten zien, vindt ze. ‘Ik ga niet huilend achter mijn scherm zitten, maar ik heb geleerd dat het wel goed is om je kwetsbaar op te stellen. Dat je gewoon durft te zeggen: ja, ik vind dit heel moeilijk.’ Ze kan nog altijd heel sterk en overtuigend overkomen, maar die emotionele kant tonen is volgens de museumdirecteur ook heel belangrijk.

Begrip en solidariteit tonen

Emilie Gordenker benadrukt hoe toegewijd de mensen zijn die voor het Van Gogh Museum werken en hoe zeer zij deze situatie als een verlies beschouwen. ‘Gelukkig bestaat er ook veel onderling begrip.’

Vanuit solidariteit bezoekt ze zelf bewust alleen het museum wanneer dat echt nodig is, voor filmopnames of als ze voor een mogelijke aankoop een schilderij in het echt moet zien. ‘Maar het is niet zo dat ik iedere dag een rondje doe. Dat zou verkeerd zijn, vind ik. Als je vraagt aan je medewerkers om niet te komen, moet je dat zelf ook niet doen.’

Huiswerk

Terug naar die geannuleerde projecten. Is het eigenlijk wel nodig om aanvullende tentoonstellingen te organiseren als je al zo’n fantastische collectie Van Goghs in huis hebt? Gordenker verduidelijkt hoe een spraakmakende tentoonstelling een goede trigger kan zijn voor mensen om het museum te bezoeken. Vooral voor Nederlandse bezoekers, die slechts 15% van het totaal aantal bezoekers uitmaken. ‘Anders bestaat er geen sense of urgency. Mensen denken al snel: daar kan ik altijd nog naartoe.’

‘Ik wil graag dat Nederlanders beseffen wat voor fantastisch museum dit is en dat je daar niet 1 keer in je leven naartoe gaat, maar meerdere keren. Er is hartstikke veel te zien en te doen, maar dat dragen we niet genoeg uit. Daar heb je reuring en een leuke programmering nodig. Dat zie ik echt als ons huiswerk.’

Het interview met Emilie Gordenker van het Van Gogh Museum beluisteren? Dat kan in de nieuwe podcastreeks van Interpolis en BNR: ‘Crisis de Baas’.

Interpolis helpt zakelijk Nederland focussen op wat echt belangrijk is

De BNR podcastserie Crisis de Baas wordt mede mogelijk gemaakt door Interpolis. Hierin laten we ondernemers aan het woord over hoe zij omgingen met de effecten van de Corona-crisis. Hoe ga je om met je medewerkers, hoe pas je je organisatie aan op de ontwikkelingen, welk leiderschap past hierbij? Juist in deze tijden wordt bij ondernemers een extra beroep gedaan om te focussen op wat echt belangrijk is. Met Crisis de Baas willen BNR en Interpolis ondernemers inspireren met nieuwe inzichten en een platform bieden om van elkaar te leren. 
Ontdek onze zakelijke verzekeringen, tips en oplossingen voor ondernemers.